Loodrechtszaken in Nederland – Strijden voor schoon water

Sinds de Gezondheidsraad in Nederland in 2019 bekendmaakte dat ongeveer 200.000 woningen nog loden waterleidingen hebben, stromen de rechtszaken tegen verhuurders binnen. Ondertussen verdwijnt het materiaal langzaam uit de Nederlandse huizen. Voor velen echter, niet snel genoeg.

"Je kraanwater stroomt deels door een loden waterleiding. Je kraanwater bevat waarschijnlijk loden deeltjes, maar we weten niet hoeveel. Loden deeltjes in kraanwater kunnen schadelijk zijn voor jouw gezondheid en die van andere bewoners. Wil je zeker zijn? Drink dan flessenwater totdat we de loden leidingen vervangen."

Dit werd geschreven in een brief aan Ymere huurders op 14 februari 2020. De woningcorporatie in Amsterdam stuurde deze na een groep bewoners in Amsterdam Noord hun kraanwater te hebben getest en ontdekte dat alle huizen hun wettelijke limiet overschreden, die destijds 10 microgram lood per liter was. In één huis was de loodconcentratie 34,6 microgram per liter. De huurders besloten een rechtszaak aan te spannen.

Veranderende normen

Wanneer water door loden leidingen stroomt, neemt het kleine hoeveelheden lood op die het water schadelijk maken. Lood is vooral toxisch voor ongeboren baby's en kinderen onder de zeven jaar, maar het is ook een gezondheidsrisico voor volwassenen. De aanvaardbare hoeveelheid lood in water is de afgelopen decennia drastisch veranderd. Waar wetenschappers in de jaren '70 nog dachten dat 400 microgram lood per liter niet schadelijk was, is de aanvaardbare limiet sinds 2022 aanzienlijk verlaagd, naar slechts 5 microgram per liter. Maar deze limiet kan worden overschreden wanneer lood aanwezig is in het waterdistributienetwerk. Volgens de Gezondheidsraad, drinken tussen de 230.000 en 460.000 mensen nog steeds water dat door loden leidingen stroomt. Tienduizenden van hen zijn jonger dan 8 jaar.

In 1960 werden loden leidingen verboden. Maar pas in de jaren '90 begonnen drinkwaterbedrijven loden leidingen te vervangen. Volgens experts was Nederland de weg vooruit, waarbij duizenden leidingen voor 2000 werden vervangen. Alle watertransportleidingen zijn nu vervangen, maar er zijn nog steeds loden leidingen in en tussen huizen. Wat de overheid betreft, zijn deze leidingen de verantwoordelijkheid van de huiseigenaar. Momenteel wordt geschat dat ongeveer 200.000 huizen nog steeds loden leidingen hebben.

Lood geheim

Het voorstel om de norm te halveren (die tot 2021 10 microgram lood per liter was) volgde na een rapport van de Gezondheidsraad, die pleitte voor de vervanging van alle resterende loden leidingen zo snel mogelijk. De groep Ymere bewoners had loden verbindingsleidingen door hun huizen ontdekt, iets wat de Ymere woningcorporatie stil had gehouden. De groep ging naar de rechter, maar de zaak was zwak omdat loden leidingen binnenshuis niet verboden zijn. Verontwaardigd betrokken de bewoners de lokale en nationale pers, de huurdersvereniging en de gemeenteraad.

De laatstgenoemde stelde dat de regering hierin een leidende rol zou moeten nemen. Maar het Ministerie van Binnenlandse Zaken was het er niet mee eens. Het ziet weinig nut in een meldingsplicht – zoals bij asbest – voor vastgoedbezitters en richt zich alleen op het vergroten van een ‘collectief bewustzijn’ over lood. Tot ongenoegen van de Amsterdamse wethouder voor Wonen Laurens Ivens (SP), die sprak namens de vijf grote gemeenten. "Ik denk dat de regering wel degelijk een verantwoordelijkheid heeft om schoon drinkwater te garanderen. Wij willen dit blijven nastreven totdat de laatste loden leiding weg is. En als dat niet haalbaar is, dan in ieder geval een meldingsplicht bij de verkoop van een huis. De gemeenten willen dit, maar de minister wil het niet opleggen aan huiseigenaren."

Loodcrisis

Het is niet verwonderlijk dat Ivens het voortouw nam. De loodcrisis komt het meest voor in Amsterdam, waar 70.000 woningen werden gebouwd in de periode waarin loden leidingen werden gelegd. Sommige van deze huizen worden beheerd door Ymere. In Amsterdam Noord (Tuindorpen) alleen werden 2.715 Ymere-huizen gevonden met loden leidingen. Bewoners moeten flink wat juridische obstakels overwinnen om de leidingen verwijderd te krijgen. Wanneer te veel lood in het water wordt aangetroffen, kunnen huurders recht hebben op huurverlaging. Maar als je loodmetingen net onder de norm vallen, vindt Ymere dat een korting niet nodig is. Deze bewoners twijfelen aan de nauwkeurigheid van de metingen die door de woningcorporatie zijn uitgevoerd – zijzelf hebben mogelijk veel hogere concentraties gemeten.

De loodconcentraties worden gemonitord via 'Random Day Time' (RDT) bemonstering, een wettelijk Europees meetprogramma. De monsters worden genomen van kranen die voor menselijke consumptie worden gebruikt. Een belangrijke voorwaarde: de monsters moeten willekeurig worden verzameld door het distributiegebied en door verschillende tijden van de dag. Maar drinkwaterbedrijven kiezen de meest gebruikte kraan (meestal de keukenkraan). Loodconcentraties nemen toe naarmate het water langer in contact is met de leidingen. De resultaten variëren afhankelijk van het consumenten gedrag, de complexiteit van de waterinstallatie, de watercompositie en het watergebruik. RDT-monsters worden niet beschouwd als de beste manier om loodconcentraties te detecteren.

Lood rechtszaken

En zo moeten de meest geëmancipeerde bewoners naar de rechter, zoals het geval was voor de Ymere bewoners in Amsterdam Noord. De Amsterdamse gemeenteraad is ontevreden met de reactie van Ymere tot nu toe. Volgens hen toont Ymere ‘te weinig goede wil’ om het probleem op te lossen. De raad klaagt ook over de inconsistentie van de woningcorporatie bij het opsporen en vervangen van loden leidingen. Jarenlang heeft de door de gemeente gefinancierde huurdersorganisatie !WOON tientallen huurders ondersteund in hun juridische strijd. Huurders worden vaak in het gelijk gesteld en ontvangen een forse huurkorting (tussen de 40-60%) totdat de leidingen zijn vervangen. Soms gaat de uitspraak verder.

In februari 2021 behandelde de nationale huur beoordelingscommissie 33 zaken in één keer: 30 uit Amsterdam en drie uit Rotterdam. In één van de zaken in Amsterdam Zuid, oordeelde de rechter voor het eerst dat de verhuurder de loden waterleidingen moest verwijderen. Het huurderscollectief onderhandelde ook voor een lagere huur zolang het lood in hun drinkwater de wettelijke limieten overschrijdt.

Lood: Op weg naar buiten

"We zijn erg blij met deze uitspraak," reageerde Oscar Vrij van !WOON enthousiast. "Eigenlijk zegt de rechter: als er een loden leiding is, moet deze weg."

Ymere maakte vorig jaar bekend dat ze het duizendste huis – onder de naam Lood Eruit (Lead Out) – loodvrij hadden gemaakt. Er zijn echter nog steeds loden waterleidingen verborgen in muren en onder de vloeren van oude huurhuizen. En volgens Ymere willen sommige bewoners niet meewerken aan de verwijdering. "We worden vaak geconfronteerd met huurders die niet overtuigd zijn van de noodzaak om loden leidingen te verwijderen en de deur gesloten houden," zegt Ymere-regiomanager Chris Pettersson. "Te veel gedoe, ze wonen er al zo lang en zien er geen zin in."

Dit leidt tot vertragingen in de Tuindorpen in Amsterdam Noord, omdat waterleidingen gedeeld worden met andere huizen. "Als een huurder in een blok huizen weigert mee te werken, kunnen we het voor de buren ook niet oplossen. Zelfs niet als ze toestemming geven. We vinden dit erg jammer." In dergelijke gevallen moet een rechter betrokken worden om toestemming te krijgen voor het werk, zegt Pettersson. "We hopen dat het daar niet toe hoeft te komen. We kunnen dit werk alleen samen doen."

ZeroWater verwijdert lood uit kraanwater

Wil je er zeker van zijn dat er geen lood in je kraanwater zit? ZeroWater verwijdert 99 procent lood uit het water. Ons filter verwijdert ook kalk, glyfosaat, chloor, PFAS (PFOS/PFOA) en meer. Geïnteresseerd? Kijk in onze webshop.