Hoe giftige pijpresten in ons drinkwater terechtkomen

Vanwege nieuwe technieken en industriële vooruitgangen worden door de jaren heen verschillende materialen gebruikt om ons drinkwater van A naar B te transporteren. Maar sommige van deze materialen blijken minder betrouwbaar dan oorspronkelijk gedacht, waardoor giftige resten in het water terechtkomen. Desondanks worden een groot deel van deze leidingen nog steeds gebruikt.

Begin 2020. De aanwezigheid van giftige loodleidingen in huizen die voor 1960 zijn gebouwd, is volop in het nieuws. Melanie, Guido en hun vier kinderen wonen in de Gentiaanbuurt in Amsterdam-Noord. Omdat hun huis voor 1960 is gebouwd, besluit het paar het kraanwater op lood te testen. Ze komen erachter dat hun water 115 microgram lood per liter bevat. Dat is 23 keer hoger dan de wettelijke norm, die in 2022 werd ingevoerd, van 5 microgram per liter.

Foetus

Melanie woont al 18 jaar in het huis en drinkt elke dag liters kraanwater. Na de ontdekking boekt het gezin een medische controle. Het is algemeen bekend dat lood schadelijk is voor de gezondheid. Volgens onderzoek van de Universiteit van Florida is lood vooral schadelijk voor foetussen en kinderen onder de 7 jaar. Hoewel het moeilijk is om een direct verband te leggen, vertelt Melanie aan stadsomroep AT5 dat ze in de afgelopen jaren 4 miskramen heeft gehad.

Voor het transporteren van water zijn leidingen nodig. In het verleden was niet duidelijk of de gebruikte materialen schadelijk konden zijn. De Romeinen, die als eersten lood gebruikten voor hun waterleidingen, vermoeden echter al dat lood gezondheidsproblemen zou kunnen veroorzaken. Desondanks werd lood pas in 1960 verboden in de waterbouw. In de loop der jaren zijn verschillende materialen gebruikt om water te transporteren. De allereerste Nederlandse waterleidingen, geïnstalleerd in 1853, waren van gietijzer. Later werd ook ontdekt dat gietijzeren leidingen toxische stoffen in het water konden afgeven.

Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen

Veel van de gietijzeren en stalen leidingen die tussen 1900 en 1990 zijn gelegd, kunnen polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK) in het water afgeven. Dit komt doordat ze van binnen zijn bekleed met teer en koolteer om de leidingen tegen corrosie te beschermen tijdens de opslag. Hoe lang deze bekleding intact blijft, verschilt sterk. Een onderzoek van 120 gietijzeren leidingsecties bleek dat de bekleding in ongeveer 10 procent van de leidingen volledig verdwenen was, en in slechts 30 procent intact was.

Door deze bekleding kan de toegestane hoeveelheid PAK die is vermeld in het Drinkwaterbesluit worden overschreden. Wanneer dit gebeurt, merkt de eindklant dit snel; de resten veroorzaken een verandering in de smaak en geur van het water. Tijdens werkzaamheden aan leidingen wordt soms een extra laag coating toegevoegd om de leiding verder te beschermen. Ook deze kan vergaan en in het water terechtkomen. Sinds 2017 waren er nog 8.977 kilometer gietijzeren leidingen en ongeveer 2.759 kilometer stalen leidingen in Nederland. Het is niet duidelijk hoeveel hiervan tussen 1900 en 1990 zijn gelegd.

Bitumen

De Gezondheidsraad van Nederland heeft bitumen (zowel damp als aerosol) geclassificeerd als een vermoedelijke kankerverwekkende stof voor mensen. Koolteer staat al jarenlang op de SWZ-lijst van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid als kankerverwekkend. Het Watercyclus Onderzoeksinstituut, in opdracht van de Vereniging van Nederlandse Drinkwaterbedrijven, voerde een onderzoek uit naar de bekleding van gietijzeren leidingen en concludeerde dat de hoeveelheid PAK in drinkwater klein is en geen risico voor de volksgezondheid vormt.

De bouw van asbestcementleidingen is sinds januari 1993 verboden. Toch is ongeveer 25 procent van het waterleidingnetwerk in Nederland nog van dit materiaal. Jarenlang werd asbest in verband gebracht met verschillende soorten kanker. Calciumhydroxide lost op uit de pijpwanden, waardoor de sterkte van de pijp afneemt en asbestvezels in het water kunnen lekken. Beton- en cementmaterialen worden nu gereguleerd. In 1974 onderzoekers vonden het potentieel voor asbestresten als een laag risico voor ons drinkwater. In 1999 Kiwa-onderzoekers dachten hetzelfde.

Permeatie

Ongeveer 54 procent van het waterleidingnetwerk is van plastic gemaakt – hetzij PVC (polyvinylchloride) of PE (polyethyleen). In gebieden die door hard water worden getroffen, kunnen plastic leidingen voordelen bieden omdat kalkaanslag zich aan de binnenkant van de leiding hecht, waardoor het water wordt beschermd tegen eventuele resten. Leidingen van PVC of PE kunnen echter toxische stoffen uit de bodem laten permeeren in het water (permeatie). Zo zijn er in het verleden incidenten geweest met methylbromide, een landbouwpesticide dat wordt gebruikt om ratten, insecten en schimmels te doden. Kleine hoeveelheden kwamen in het drinkwater terecht en vormden een gezondheidsrisico.

Figuur 2: Grafiek van een PE-drinkwaterleiding en de processen die de mate van permeatie beïnvloeden. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de scheiding tussen het grondwater en de PE-pijp, de diffusie van de verontreinigingen door de PE-wand en vervolgens de scheiding tussen de PE-pijp en het drinkwater.

Om corrosie in waterleidingen te voorkomen, is het belangrijk om de juiste materialen te gebruiken. In de afgelopen decennia zijn er grote ontwikkelingen geweest op dit gebied. Producten en materialen die in contact komen met drinkwater of worden gebruikt bij de bereiding of zuivering van drinkwater, mogen geen stoffen in het water afgeven in hoeveelheden die een nadelig effect op de gezondheid kunnen hebben. Deze eisen werden in 2011 vastgelegd in de Regeling materialen en stoffen voor drink- en warmwatervoorziening.

Waterbehandeling

Drinkwaterbedrijven willen hun watertransportnetwerk onderhouden. Dit doen ze door de leidingen te onderhouden, maar ze kunnen dit ook doen door de samenstelling van het water aan te passen: “conditioneren” of behandelen van het water. Drinkwater wordt in Nederland al op grote schaal geconditioneerd sinds 1985. Drinkwaterbedrijven gebruiken de aanbevelingen uit 1988 om dit te doen. In 2013 herzag Kiwa Water Research (KWR), in overleg met de Nederlandse drinkwaterbedrijven, deze aanbevelingen. De wijzigingen zijn gebaseerd op regelgeving, onderzoek en ervaring uit de sector.

Er worden ook verschillende materialen aangetroffen in onze huizen, waarvan er ongeveer 6 miljoen in Nederland zijn. Het wordt geschat dat 90 procent van deze uit koperen leidingen bestaat, met messing onderdelen zoals kranen en fittingen. Koperen leidingen geven altijd koper af in het water, in meer of mindere mate. Ons lichaam heeft koper nodig voor de vorming van bindweefsel en botten, het goed functioneren van het immuunsysteem en de bloedstolling. Te veel kan echter irritatie van de darmwand en slijmvliezen veroorzaken, wat leidt tot misselijkheid, braken of diarree. De kans dat je te veel koper consumeert, is echter klein.

ZeroWater

Wil je zeker weten dat je drinkwater vrij is van toxische waterleidingresten? ZeroWater verwijdert 100 procent van het koper, PAK en asbestcementvezels uit kraanwater. Ons filter verwijdert ook kalkaanslag, glyfosaat, chloor, PFAS, en meer. Kijk in onze webshop en geniet van puur, schoon drinkwater.