Drinkwaterbronnen: kwaliteit onder druk

Volgens verschillende studies is de kwaliteit van onze drinkwaterbronnen in gevaar. Deze bronnen raken steeds meer vervuild door menselijke activiteiten. "De tijd dringt", zegt Peter van der Velden, voorzitter van de Vereniging van Drinkwaterbedrijven.

In 1851 waren infectieziekten zoals tyfus en cholera wijdverspreid in Nederland. Ze vernietigden steden en kostten veel levens. De oorzaak? Vervuild drinkwater. Mensen wisten dat toen nog niet. Drinkwaterbehandeling was geen taak van de overheid. En dus haalden stadsbewoners water uit de grachten voor hun dagelijks gebruik – zonder kennis van bacteriën of hygiëne. Iedereen haalde zijn schouders op over het feit dat de grachten ook als riolen werden gebruikt. Sommige van de weinige drinkwaterputten waren ook onhygiënisch, omdat er rioolwater in sijpelde.

Op een zonnige dag was schrijver en advocaat Jacob van Lennep bezig in de tuin van zijn landhuis ‘Manpad’ in Heemstede. Zijn vrouw schonk hem een glas vers duinwater in dat ze uit de plaatselijke pomp had gehaald. Van Lennep had een idee: hij wilde het schone duinwater naar Amsterdam brengen. Hij richtte de Amsterdamsche Duinwater-Maatschappij op. Sinds 1853 pompt het bedrijf duinwater naar de hoofdstad. Nu, 150 jaar later, zijn deze duinen nog steeds de belangrijkste bron van drinkwater voor Amsterdam en de omliggende regio, maar ook hier worden steeds meer verontreinigingen aangetroffen.

Extractiegebieden

De Amsterdamse Waterleidingduinen – nu een beschermd natuurgebied – was de eerste grootschalige drinkwaterbron in Nederland. Ondertussen zijn er 215 andere extractiegebieden toegevoegd. Ongeveer 40 procent van ons drinkwater wordt gewonnen uit oppervlaktewater. De waterwinpunten bevinden zich voornamelijk in het westen van Nederland. Watermaatschappijen halen water uit de Rijn, het IJsselmeer en de Maas, die worden gevoed door neerslag en grondwater uit Nederlands grondgebied, maar ook uit Duitsland, België, Luxemburg, Frankrijk, Zwitserland, Liechtenstein, Oostenrijk en Italië.

Ongeveer 55 procent van het drinkwater komt uit grondwater, dat voornamelijk wordt gewonnen op locaties in het oosten en zuiden van Nederland. Dit grondwater is enkele jaren tot decennia, eeuwen of zelfs millennia oud. In ouder grondwater is er minder vervuiling. De rest van het drinkwater komt uit oppervlaktewater (40 procent) en rivieroevers (5 procent). Dit is grondwater dat zich vlak naast rivieren bevindt. Na een korte reistijd wordt het infiltrerende oppervlaktewater via de ondergrond opgepompt en gezuiverd tot drinkwater.

Een Lage Score

Recent onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) toont aan dat meer dan de helft van onze 216 waterwingebieden in gevaar is – ofwel onmiddellijk of in de nabije toekomst – door lage waterkwaliteit en beschikbaarheid. Het Instituut ontdekte dat 135 van deze bronnen verontreinigd waren met stoffen zoals farmaceutische resten, pesticiden, industrieel afval en drugsafval. Volgens Annemarie Van Wezel, hoogleraar milieuecologie aan de Universiteit van Amsterdam, scoort Nederland slecht in Europa wat betreft waterkwaliteit. "We zijn de slechtste jongen in de klas. Ondanks het feit dat we nog steeds een mooi moerasland zijn."

Van Wezel verwijst naar de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW), een kader dat is ontworpen om grondwater, rivieren en meren te beschermen. Nederland heeft zich gecommitteerd aan de KRW-doelen die vóór 2027 moeten worden bereikt. Om deze doelen te behalen, is meer inspanning en geld nodig. Het blijft nog de vraag of dat zal werken. Volgens Van Wezel: "De vervuiling kan worden verklaard door de stroom van stoffen die via onze rivieren van elders komen. Een andere belangrijke verklaring voor de persistente vervuiling in het water is het feit dat we veel industrie en landbouw hebben in een relatief klein gebied in ons land."

Minister van Infrastructuur en Waterbeheer

In 2019 heeft het KWR Watercycle Research Institute onderzoek gedaan naar de kwaliteit van Nederlandse drinkwaterbronnen. Het onderzoek volgde nadat de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) had gesteld dat de kwaliteit van drinkwaterbronnen zorgwekkend is. Het KWR-onderzoek wees uit dat er een groeiend aantal stoffen in het water zit, en hogere concentraties van nieuwe opkomende stoffen. Peter Van der Velden, voorzitter van de Vereniging van Waterbedrijven (Vewin), overhandigde het onderzoek aan Cora van Nieuwenhuizen, de toenmalige minister van Infrastructuur en Waterbeheer.

"Maatregelen om de kwaliteit te verbeteren zijn absoluut noodzakelijk," zei Van der Velden. "Ondanks de dreigingen is het drinkwater in Nederland nog steeds van hoge kwaliteit. Maar die kwaliteit staat onder druk omdat er steeds meer toxines in het water terechtkomen." Van der Velden pleitte voor een betere bescherming van waterbronnen. "Het lozen van chemicaliën, microplastics, pesticiden en meststoffen wordt nog steeds getolereerd. We sluiten onze ogen voor de langetermijngevolgen. We praten er al jaren over, maar het neemt alleen maar toe! De vraag is: hoe lang blijven we nog polderen op het dossier van verontreinigende stoffen?"

Negatieve Trend

De waterschappen, die verantwoordelijk zijn voor het zuiveren van rioolwater en het monitoren van de oppervlaktewaterkwaliteit, merken ook een negatieve trend. "We zien dat steeds meer stoffen in het water terechtkomen, en ook veel stoffen waarvan we nog heel weinig weten," zegt Sander Mager, directeur van de Unie van Waterschappen. "Stoffen die we misschien zelfs nog niet goed kunnen detecteren. Het betekent dat je ze wel kunt zuiveren. Omdat verschillende stoffen het water binnenkomen, zijn er ook ongewenste effecten voor het milieu. Deze stoffen kunnen samen ook extra toxisch zijn."

Hoewel watermaatschappijen veel geld en moeite investeren in zuivering, worden er lage concentraties van gezondheidsschadelijke stoffen aangetroffen in ons drinkwater. Denk bijvoorbeeld aan het pesticiden glyfosaat en kankerverwekkende stoffen zoals chroom-6 en PFAS (per- en polyfluoroalkylstoffen). Deze laatste werden recent aangetroffen in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Veel van deze stoffen blijken schadelijker voor de gezondheid dan eerder gedacht. Daardoor zijn overheidsinstanties gedwongen de normen keer op keer aan te scherpen.

Klimaatverandering

Volgens RIVM draagt klimaatverandering ook bij aan de verslechtering van de waterkwaliteit. Het instituut schrijft dat door de droge, warme zomers van 2018 en 2019 de beschikbaarheid en kwaliteit van grondwater en oppervlaktewater onder druk staan. In de afgelopen jaren is er minder water beschikbaar geweest. Door de droogte waren de rivierafvoeren lager, wat resulteerde in hogere concentraties van verontreinigingen in oppervlaktewateren. Als gevolg hiervan moesten watermaatschappijen meer moeite doen om schoon en betrouwbaar drinkwater te produceren.

Ondertussen wordt er gesproken over alternatieve manieren van het winnen van drinkwater. Bijvoorbeeld het gebruik van regenwater, afvalwater of industriële rioolwaterzuiveringsinstallaties. Zelfvoorzienende installaties, zoals het volledig autonome systeem op het Internationale Ruimtestation, zijn ook mogelijk, evenals het zuiveren van zeewater, brakwater of polderwater. Deze oplossingen bevinden zich nog in de kinderschoenen en zijn nog duurder dan het huidige systeem. Maar het lijkt een vaststaand feit dat er iets moet veranderen. "Water zal een van de dringendste kwesties van de toekomst worden," zegt Van der Velden.

ZeroWater

Wil je er zeker van zijn dat je drinkwater vrij is van verontreinigingen? ZeroWater verwijdert schadelijke stoffen uit kraanwater, zoals chroom-6, kalk, glyfosaat, chloor, PFAS (PFOS/PFOA) en meer. Geïnteresseerd? Neem een kijkje in onze webshop.